Ði Tát Ðià

Cứ mỗi năm đến gần Tết là chúng tôi sửa soạn đi tát đià bắt cá, vi` ngoài vụ "đánh đụng" một con heo với cho`m xóm, nhà nào cũng cần có một ít cá để làm món khác: như cá lóc hấp cuốn bánh tráng, cá trê chiên, nấu canh chua v v... cho đỡ ngán thịt trong ba ngày tết. Nhà tôi cũng có một cái đià dài gần 100m chung với hai nhà hàng xóm, đià này rất nhiều cá, tát cũng lâu mà không tiện bằng cách bán luôn rồi chia tiền cho ba nhà.

Chúng tôi thường vô nhà ông anh rể tát cái đià nhỏ hơn ở giữa cánh đồng và nằm giữa cái lung rau đắng xanh mát mọc dầy cả gang tay, nằm lên rất mát, rất đã.

Cái đià nhà tôi sâu lắm, trên bờ đià trồng hai cây mít, mấy bụi tre mỡ, co`n một bờ bên kia thi` chỉ trồng ổi và mía. Nó cũng cách xa nhà đến năm bảy chục thước nên ít khi được chăm sóc, cỏ hoang cỏ ống đế sậy chen nhau dày bịt. Ngoài ra co`n bèo lục bi`nh, rau muống, bông súng mọc đầy nên coi càng hườm hờ, hoang vu, nhất là lâu lâu lại thấy một con rắn cỡ cườm tay trườn từ bờ này qua bờ kia đuổi nhái.

Mỗi năm có nhiều người vô dạm hỏi mua đià, họ nằm dài theo bờ lấy tay rờ phía dưới mép nước coi bờ có thiệt láng thi` mới nhiều cá, chớ nhiều khi cá ăn móng đầy mặt nước như thế mà lại bị thất. Có người còn ngủ đêm tại bờ đià để canh coi cá lóc táp mồi nhiều không, mà con cá lớn táp mồi nghe nhẹ lắm, "cụp" một cái thôi chứ nhiều anh lóc chỉ lớn bằng cổ tay mà táp nghe oàm oạp thấy ghê.

Ngày tôi co`n nhỏ thi` đià này tát ba so`ng gầu dai, mà mỗi so`ng hai gầu bốn người tát. Coi họ giựt gầu nhịp nhàng thật tài ti`nh, vi` nếu không thi` gầu sẽ đụng nhau ngay. Sau này có máy đuôi tôm thi` họ chế ra máy bơm, quay ngược chưn vịt lại mà bơm trong ống bọng, khi nước tát gần cạn mới chuyển qua xài tu-huýt.

Nhà anh rể tôi ở bên trong sông Đo`n Giông, ảnh có một cái đià lớn nằm ở giữa lung, mà cái lung này chạy dài cả mấy cây số nên tới mùa nước rút, bao nhiêu cá dồn hết xuống đià. Đến hồi tháng ba tháng tư ruộng đồng khô khốc, nước trong đià cạn khô, ảnh thường dùng leng tro`n mà nạo vét cho đià thêm sâu, cắm chà rồi thả rau muống đồng hay lục bi`nh, nên năm nào cũng nhiều cá, nhứt là cá lóc và sặt rằn.

Chúng tôi sửa soạn đồ lề máy bơm từ sớm mà cũng phải hơn 10g sáng mới khiêng hết ra đến đià.

Tuy mùa Xuân có sương mù và mát mẻ, nhưng khi dùng phảng chặt cho từng mảng cỏ đứt rời để lôi lên khỏi bờ đià rất mệt, nên ai cũng đổ mồ hôi hột. Cá rô, cá sặt chui vào rễ cỏ, rễ lục bi`nh bị lôi theo nên rớt ra nhảy lạch bạch trên mặt đất.

Chừng 4g chiều thi` đià đã dọn sạch cỏ và máy bơm đã đặt xong xuôi, nhưng chúng tôi không tát ngay được, vi` nếu làm như thế thi` đià sẽ cạn lúc nửa đêm làm sao bắt cá. Chị tôi mang cơm chiều ra và co`n thêm một thúng đồ đặc biệt gồm rượu đế; nước mắm tỏi ớt, cải bẹ xanh, xà lách, dưa leo, rau thơm hái trong vườn, có khi là đọt xoài non, lá điều, cây cù nèo v v.. để nhậu với cá trong đêm...

Chúng tôi đã mang ra mấy gốc tre già để làm củi, bẻ thêm cây điên điển quanh đó và rơm rạ sẵn sàng để đốt một đống lửa đêm cho ấm và để nướng cá.

Màn đêm vừa buông xuống là hơi sương đã bốc lên mờ mờ trên cánh đồng, chúng tôi đốt lửa trại gần chỗ đặt máy ở một đầu đià, đầu đià kia có giăng một cái vó lớn trên bờ. Khi máy bơm bắt đầu nổ thi` phía đầu đià đằng kia, bắt đầu nghe đùi đụi, đó là mấy con cá lóc ti`m đường thoát đi, tính dựa theo đêm tối mà trốn, ai dè rớt hết vô cái vó đã giăng sẵn chờ đón. Nó cứ nhảy chừng hai con một lần, nhưng mi`nh không nên xách đèn tới soi, hay chạy tới chạy lui làm ồn ào, chúng sẽ sợ mà không nhảy nữa. Những con cá nhảy lúc này co`n khoẻ mạnh nên sẽ sống dai hơn loại cá bắt khi đã tát cạn vùi trong bùn.
Đợi chúng ngưng nhảy chúng tôi mới đem đèn lại bắt bỏ vô giỏ mà rộng trong nước. Loại này chỉ lớn cỡ cổ chân mà thôi, co`n mấy con lóc cối rất li` lợm thường vùi thật sâu dưới bùn làm cho chủ đià đôi khi không bắt được, mà lại lọt vô tay thằng nhỏ đi hôi tuốt phía đằng sau, vi` lúc đó nó ngộp thở quá phải trồi đầu lên.

Chúng tôi lựa mấy con cá lóc mập mạp đập đầu, lấy cây trúc cắm vô họng nó rồi vùi trong tro than, chớ nếu nướng trên lửa sẽ không ngon vi` tuy cháy đen phía ngoài mà bên trong có khi chưa chín.

Một lát sau, cá được bày ra trên mấy tấm lá chuối, dùng đũa vẽ thịt ra, cuốn với sau sống mà chấm với nước mắm chanh tỏi ớt. Từng ly rượu đế được rót ra làm cho đêm trường trở nên ấm áp.

Chừng chín mười giờ tối là ai cũng no say, chị tôi co`n tiếp tế cà phê, nước trà, thuốc lá thuốc lào để người nào co`n thức canh máy đỡ buồn ngủ. Thực ra máy chạy đều đều, nếu nó có trục trặc gi` mà tắt thi` cũng biết ngay thôi, cần gi` phải canh máy, nhưng chúng tôi tát đià vi` muốn thưởng thức cái cảnh như hồi nhỏ đi cắm trại, nên ngồi quanh đống lửa hát ho`, nói chuyện râm ran phải quá 12g đêm mới chui vô đệm.

Những ngôi sao nhấp nháy mờ mờ trong màn sương đưa chúng tôi vào giấc ngủ. Trời chưa sáng mà máy đã tự động tắt vi` đià không co`n nước, từng chú cá rô chạy rẹt rẹt trên bùn non. Ngay chỗ so`ng thi` cá thác lác, cá sặt, cá chốt quến lại trước cái rổ xảo. Nếu không có cái rổ này chặn lại thi` mấy loại cá trắng sẽ bị chưn vịt xoáy chết và thổi lên theo gio`ng nước mất rồi.

Cá trê ngơ chùm râu lên mà thở. Riêng cá lóc thi` bây giờ đã vùi rất sâu trong bùn. Có năm trong một lần tát đià cũng có mấy con tôm càng đi lạc từ sông vào trú ngụ ở đây, chúng giơ râu càng lên bơi lội giữa đám cua ốc tép đang xao xác giữa lo`ng đià.

Chủ đià chưa bắt cá mà con nít đi hôi ngồi dọc bờ đià đã có đứa tho` chân xuống chọt chẹt con cá núp dưới bùn, nhô cái mũi lên mà thở, chủ nhà vội la: "Ê ! Ê, chưa có được xuống nghe chưa! Đứa nào tho` cẳng xuống tao bẻ lọi giò."

Chúng tôi dàn hàng ngang , ngồi hẳn xuống bùn mà bắt cá, giỏ đẩy ra phía trước. Dù bắt kỹ thế nào cá cũng co`n sót tuốt dưới mấy lốt chân, hay chuồi trong bùn mà lọt ra phía sau, nên tụi nhỏ đi hôi đứa nào cũng được lưng giỏ.
Sau khi bắt cá rồi lại đi xâm lươn ở bên bờ. Cái xâm có hai chĩa nên khi dính con lươn hay rắn thi` nó khựng lại và xoắn cái xâm rất mạnh nên mi`nh mới biết. Lươn với rắn xâm được thường để nấu cháo ăn ngay bữa trưa đó.

Chúng tôi rửa cá cho sạch bùn, rồi chia cá đem về nhốt trong lu khạp, hoặc rộng trong giỏ ngâm nơi cầu ao để ăn dần cho tới qua Tết.

Hơn 20 năm qua rồi, mỗi năm Tết đến ở đây buồn quá, muốn đi tát đià mà quê nhà xa vời vợi, biết làm sao được chỉ viết ít gio`ng mà nhớ đến những mùa Tết xa xưa.

Nguyễn Tân
Tháng 01 năm 2005